Op dit moment komt jaarlijks nog zo’n 75 procent van het regenwater in Nederland bij een rioolwaterzuiveringsinstallatie terecht. Maar daar komt steeds meer verandering in. Afkoppelen wil zeggen dat regenwater niet meer naar het gemengde rioolstelsel wordt gevoerd. Bijvoorbeeld door het water tijdelijk op te vangen en te laten wegzakken in de bodem. Of door regenwater dat op schone verharde oppervlaktes valt, direct naar een vijver of sloot te leiden. Zo worden de rioolstelsels en de zuiveringsinstallaties ontlast.
Regenwater is relatief schoon water. Meestal hoeft dit water niet gezuiverd te worden om het te kunnen gebruiken. Je kunt er bijvoorbeeld het grondwaterpeil op natuurlijke wijze mee aanvullen. Zo worden de rioolwaterzuiveringsinstallaties bovendien minder en gelijkmatiger belast. Bij een flinke hoosbui kan een riool daarnaast snel overbelast raken en overlopen, met wateroverlast tot gevolg. Ook kan vuil rioolwater uit een gemengd riool bij heftige regenval overstorten naar het oppervlaktewater, waardoor er een gevaar kan ontstaan voor de volksgezondheid. Daarom wordt steeds vaker gekeken naar mogelijkheden om regenwater af te koppelen van het riool. Zo is afkoppelen sinds 1 januari 2008 verplicht voor nieuwbouwwoningen.
Regenwater kan op verschillende manieren worden afgekoppeld van het riool. Op kleine schaal is afkoppelen bijvoorbeeld al mogelijk door regenwater in de tuin op te vangen in een regenton. Vaak wordt dit water vervolgens gebruikt om beplanting te bewateren. Maar de capaciteit van een regenton is zeer beperkt en niet afdoende om een zware bui op te vangen. Valt het water op relatief schone oppervlakken, zoals daken en straten, in de buurt van een oppervlaktewater? Dan kan het regenwater ook direct worden afgevoerd naar de vijver of sloot. Ook kan regenwater tijdelijk worden opgevangen om het vervolgens via een infiltratievoorziening te laten wegzakken in de bodem. Bijvoorbeeld met behulp van een wadi, een lava- of grondkoffer of een infiltratiekrat.
Een terreineigenaar is zelf primair verantwoordelijk voor de afvoer van het hemelwater dat op zijn terrein valt. Kan niet redelijkerwijs worden verwacht dat de eigenaar zorgdraagt voor het afvoeren van het hemelwater? Bijvoorbeeld omdat infiltratie in de bodem niet mogelijk is vanwege een te hoge grondwaterstand en omdat er geen oppervlaktewater in de buurt is waar het hemelwater naar afgevoerd kan worden? Dan is de gemeente verplicht om een voorziening aan te bieden waar hemelwater in geloosd kan worden. Op openbaar terrein hebben gemeenten een zorgplicht voor hemelwater. Zij werken de zorg voor het hemelwater uit in een gemeentelijk rioleringsplan (GRP).
Ondergelopen kelders, rioolwater op straat en stremmingen van wegen door ondergelopen tunnels: steeds vaker leiden extreme regenbuien tot wateroverlast op straat en overbelasting van het riool. Veel gemeenten realiseren zich dat zij iets moeten doen. Maar het vervangen of vergroten van de capaciteit van het riool is een kostbare aangelegenheid. En ook afkoppelen is duur. Gemiddeld zijn de kosten ruim 3.000 euro per woning, alleen al voor de straat en de voorkant van het dak. Om bedrijven en particulieren te stimuleren zelf actie te ondernemen, bieden steeds meer gemeenten subsidies aan voor het afkoppelen van hemelwater van verhard oppervlak. Zo kunnen inwoners van de gemeente Nijmegen een subsidie aanvragen van 5 euro per vierkante meter voor ondergrondse infiltratie van regenwater en 10 euro per vierkante meter voor bovengrondse infiltratie.
